Słyszeliście o pojęciu lateralizacji? To inaczej „stronność” – asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała ludzkiego, która wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych.
Lateralizację czynności nazywa się też „asymetrią funkcjonalną”. Szczególnie ważną rolę odgrywa specjalizacja i koordynacja ruchów rąk, która polega na tym, że ruchy obu kończyn górnych są odmienne. Ręka przewodnia wykonuje główną czynność, a ręka podporządkowana zapewnia tylko lepsze warunki pracy ręce dominującej, tzw. tło ruchowe.
Przewaga jednej ręki nad drugą przy jednoczesnej koordynacji zapewnia wysoki stopień sprawności i jednocześnie „ekonomię motoryczną”. Wysoki poziom percepcji i „ekonomii ruchów” jest osiągalny wówczas, gdy jedna z kończyn dominuje, a druga z nią współpracuje oraz gdy oko i ręka dominują po tej samej stronie. Taka sytuacja sprzyja wytworzeniu się układu „ręka-oko”, który jest podstawą koordynacji wzrokowo-ruchowej i wpływa na wykonywanie czynności graficznych i manipulacyjnych. Niezbędnej w wielu czynnościach harmonijnej współpracy oka, ręki i nogi sprzyja dominacja narządów po tej samej stronie ciała. U większości ludzi lewa półkula odpowiedzialna jest za mowę i funkcje językowe, logikę rozumowania oraz programowanie motoryczne. Prawa półkula zarządza percepcją przestrzenną, umiejętnościami muzycznymi i plastycznymi, mimiką i emocjami. Odpowiedzialność za procesy wzrokowe i słuchowe oraz umiejętności matematyczne jest podzielona między obie półkule. Pomiędzy obiema półkulami istnieje stała łączność i współpraca.
Rozwój preferencji strony ciała
Dzieci nie rodzą się prawo- lub leworęczne, lecz w miarę ogólnego rozwoju jego lateralizacja stopniowo nasila się i ustala. Wybór preferowanej strony ciała to proces przebiegający indywidualnie u każdego dziecka. W rozwoju lateralizacji można wyróżnić kilka podstawowych etapów:
- do 3 m. ż. asymetryczne ułożenie ciała i ruchów dziecka nie wynika z dominacja którejś półkuli
- od 3 m. ż. do 6 m. ż. występuje tzw. Symetria zwierciadlana ruchów – dziecko wyciąga do przedmiotów obie ręce
- po 6 m. ż. wykształca się chwyt jednoręczny
- między 1 a 2 r. ż. przejawy lateralizacji często słabną, gdyż dziecko podczas chodzenia angażuje obie półkule mózgowe – chód jest czynnością symetryczną, angażującą w jednakowym stopniu obie nogi
Ostateczny wybór preferowanej strony przebiega u jednych dzieci szybciej, wtedy wyraźnie zlateralizowane są już około 2-3 roku życia, u innych proces ten zajmuje nieco więcej czasu i dominacja ustala się około 5-6 roku życia. Wraz z rozpoczęciem nauki w szkole dziecko powinno osiągnąć pełną gotowość do nauki pisania i wybrać rękę, którą będzie pisało.
Wyróżnia się 3 rodzaje lateralizacji:
- lateralizacja jednorodna:
- prawostronna (przeważa sprawność prawej ręki, prawego oka, prawej nogi, prawego ucha)
- lewostronna (przeważa sprawność lewej ręki, lewego oka, lewej nogi, lewego ucha)
- lateralizacja niejednorodna:
- Skrzyżowana (np. sprawniejsza prawa ręka, lewe oko, lewe ucho, lewa noga lub sprawniejsza lewa ręka, lewe oko, prawe ucho, prawa noga itd.)
- lateralizacja osłabiona (np. oburęczność, obunożność).
Leworęczność
U większości osób występuje dominacja prawej strony ciała, zaledwie 8-15% osób jest leworęcznych. Na szczęście obecnie nie przestawia się już osób leworęcznych na praworęczność podczas nauki pisania, rysowania itp. Wiele przedmiotów codziennego użytku została zaprojektowana przez osoby praworęczne i z myślą o praworęcznych użytkownikach. Dla osób leworęcznych są one niefunkcjonalne (np. noże kuchenne, nożyczki, korkociągi, przybory pisarskie), dlatego coraz popularniejsze stają się akcesoria dedykowane właśnie użytkownikom leworęcznym.
Kiedyś traktowano leworęczność jako wadę, wraz ze zwiększonym zainteresowaniem tematem udowodniono, że nie ma związku między leworęcznością, a gorszymi wynikami w nauce. Badania wskazują, że statystycznie osoby leworęczne osiągają lepsze od osób praworęcznych rezultaty w zadaniach wymagających umiejętności postrzegania wzrokowo-przestrzennego, oraz wykazują większą zdolność do nauki języków obcych. Postrzeganie leworęcznych jako mniej zdolnych prawdopodobnie wynikało z ich problemów podczas nauki pisania (kierunek pisma od lewej do prawej sprawia, że leworęczni zasłaniają ręką napisany tekst, rozmazując go). Obecna oferta artykułów pisarskich (specjalne pióra, długopisy, zeszyty z ukośnie ułożonymi liniami), oraz lepsza edukacja nauczycieli jak pracować z dziećmi leworęcznymi sprawiają, że nauka pisania może być dla osób leworęcznych prostsza.
Leworęczność w sporcie
Większość szkolenia sportowego podobnie jak przedmioty codziennego użytku dostosowana jest dla praworęcznych, stanowiący mniejszość leworęczni mogą być dużym wyzwaniem nie tylko dla trenerów, ale przede wszystkim dla rywali. Szczególnie w sportach takich jak tenis, boks czy szermierka leworęczność może stanowić atut i pomagać osiągać wysokie wyniki. Zawodnikom trudniej przygotować się na spotkanie z leworęcznym rywalem. Standardowo wytrenowane ruchy mogą się okazać nieskuteczne, a leworęczny zawodnik zyskuje przewagę związaną z nietypowym zachowaniem, jednocześnie jest przygotowany na zagrania praworęcznego przeciwnika. W piłce nożnej mało istotna jest dominująca ręka, ale preferencja nogi ma ogromne znaczenie podczas przygotowań do spotkania z przeciwną drużyną.
Podsumowując, leworęczność powinna być traktowana jako indywidualna cecha człowieka i powinna stanowić normę. Nie powinno się nikogo zmuszać do zmiany ręki dominującej, ponieważ można doprowadzić do różnego rodzaju zaburzeń.
